روغن ترمز که در دسته روغن صنعتی قرار میگیرد، نوعی مایع هیدرولیک است که در سیستم ترمز انواع خودروهای سواری، کامیون، موتورسیکلت و دوچرخه استفاده می‌شود. روغن ترمز اساسا روغن نیست و باید در گروه مایعات و سیالات هیدرولیکی خودرو طبقه‌بندی شود.
روغن ترمز مثل دیگر روغن‌های خودرو برای کاهش سایش و برخورد قطعات متحرک استفاده نمی‌شود بلکه یک مایع هیدرولیکی است که تحت فشار کار می‌کند. مسئولیت اصلی روغن ترمز، انتقال نیرو به فشار برای متوقف کردن خودرو و افزایش قدرت ترمزگیری است. در این مقاله میخواهیم زمان تعویض روغن ترمز را بررسی کنیم.
برای انتقال فشار هیدرولیکی به سیستم ترمز، انواع مختلف مکانیزم طراحی شده است که پس از نمونه‌های ترمز کاملاً مکانیکی در خودروهای قدیمی، توسعه یافته‌اند. بیشتر روغن یا مایع سیستم‌های ترمز مدرن براساس ترکیبات گلیکول و روغن‌های معدنی LHM و سیلیکونی DOT 5 هستند.
تمام روغن ترمزهای شرکت‌ها و برندهای مختلف باید براساس تأییدیه و استانداردهای معتبر جهانی تولید شوند؛ سازمان‌های جهانی و مؤسسه‌های داخلی در کشورهای مختلف، نظارت‌کننده و کیفیت محصولات تولیدکننده‌های روغن ترمز هستند.
چرا باید روغن ترمز تعویض شود؟
بسیاری از افراد همیشه سؤال می‌کنند که چه لزومی دارد روغن ترمز تعویض شود؟ آیا می‌دانستید که در میانگین کارکرد یک خودرو بین ۱۵ هزار تا ۲۵ هزار کیلومتر در سال، راننده حدود ۷۵ هزار بار پدال ترمز را می‌فشارد؟
تقریبا ۵۰ درصد از راننده‌ها، خرابی ترمز حین رانندگی را وحشتناک‌ترین اتفاق اضطراری توصیف می‌کنند.
بنابراین تعجبی ندارد که کار کردن بدون نقص تنها سیستمی که خودرو را متوقف می‌کند، یک اولویت باشد.
براساس پژوهش‌ها، پس از سه سال استفاده از خودرو و انجام دادن سرویس‌های دوره‌ای توصیه شده، نقطه جوش میانگین روغن ترمز تا حد خطرناکی پایین می‌آید.
دلیل اصلی این امر، آلوده شدن روغن ترمز با رطوبت است و در این شرایط، قوانین اجازه‌ی رانندگی با خودرو را نمی‌دهند.
خودروهای فرسوده‌ی زیادی در جاده‌های کشور وجود دارند؛ احتمالا بیش از نیمی از وانت‌ها و کامیون‌های ناوگان حمل‌ونقل ایران بالای ۱۰ سال عمر داشته باشند و به‌ندرت سرویس کامل ترمز و روغن ترمز انجام می‌دهند.
در کشورهای اروپایی، چک کردن روغن ترمز به‌صورت کاملا منظم انجام می‌شود؛ با این وجود، تقریبا ۵۰ درصد خودروهای موجود در اروپا هم در تست منظم سالم بودن روغن ترمز رد می‌شوند.
با این تفاسیر، وضعیت خودروهای داخلی تا چه حد بحرانی است؟
بیشتر افراد به‌طور منظم سیستم ترمز را چک می‌کنند. به‌طور مثال با شنیدن صدای مشخص هنگام ترمزگیری، راننده متوجه می‌شود که ممکن است در سیستم نقصی وجود داشته باشد؛ یا قدرت ترمزگیری کاهش پیدا می‌کند.
اما چک کردن منظم روغن ترمز در برنامه‌ی بسیاری از راننده‌ها نیست. وظیفه‌ی اصلی روغن ترمز اجازه دادن به جابه‌جا شدن قطعات سیستم هیدرولیک ترمز است که منجر به متوقف کردن خودرو می‌شود.
اگر روغن ترمز به‌اندازه‌ی کافی در دسترس سیستم نباشد یا به رطوبت آلوده شده باشد یا به‌راحتی جریان پیدا نکند، در قدرت و کارکرد ترمزگیری خودرو تداخل ایجاد می‌شود.
مثل روغن موتور، روغن ترمز هم با گذشت زمان خاصیت اصلی و کارایی‌اش را از دست می‌دهد. روغن ترمز مستعد جذب رطوبت است؛ رطوبت می‌تواند باعث خوردگی در قطعات سیستم هیدرولیک ترمز شود و درنهایت، قابلیت ترمزگیری در شرایط حیاتی افت پیدا می‌کند.
روغن ترمز برپایه گلیکول است، بنابراین به‌محض اینکه به سیستم هیدرولیک وارد شود، آماده‌ی جذب رطوبت است. روغن ترمز در مناطقی که آب‌وهوای بارانی در آن قالب است، بسیار بیشتر و سریع‌تر رطوبت جذب می‌کند.
پس از یک سال استفاده از خودرو و سرویس کامل، روغن ترمز می‌تواند تا دو درصد آب داشته باشد؛ پس از ۱۸ ماه، این میزان به سه درصد هم می‌رسد. اصلا جای تعجب نیست که پس از چند سال کارکرد خودرو، میزان آب موجود در روغن ترمز به هفت تا هشت درصد افزایش پیدا کند.
با ترکیب رطوبت و آب، نقطه جوش روغن ترمز پایین‌تر می‌رود؛ برای مثال، روغن ترمز اصطلاحاً خشک و بدون رطوبت DOT 3 باید حداقل تا دمای ۲۰۵ درجه سلسیوس به‌جوش نیاید.
همین روغن در صورتی که رطوبت داشته باشد، باید تا ۱۲۸ درجه‌ی سلسیوس دربرابر جوش آمدن مقاومت کند. البته بیشتر روغن ترمزهای DOT 3 با استاندارد بالاتر نقطه جوش بین ۲۳۸ تا ۲۶۰ درجه‌ی سلسیوس تولید می‌شوند.
تنها یک درصد آب در روغن ترمز کافی است تا نقطه جوش به ۱۸۷ درجه سلسیوس کاهش پیدا کند؛ دو درصد آب نقطه جوش روغن ترمز را به ۱۶۰ درجه سلیوس و سه درصد هم به ۱۴۵ درجه سلسیوس می‌رساند.
روغن ترمزهای DOT 4 استاندارد نقطه جوش بالاتری دارند (۲۳۰ درجه سلسیوس خشک و ۱۵۵ درجه سلسیوس مرطوب) و می‌توانند رطوبت و آب بیشتری جذب کنند، اما درمقابل، باسرعت بیشتری افت کیفیت پیدا می‌کنند. سه درصد آب در روغن ترمز DOT 4 تا ۵۰ درصد نقطه جوش را پایین می‌آورد.
تشخیص تمام شدن روغن ترمز
روغن ترمز در محفظه سیلندر ترمز اصلی ذخیره می‌شود. این محفظه معمولا پلاستیکی و نیمه‌شفاف است و در بالای سیلندر اصلی ترمز قرار میگیرد.
اگر این محفظه را مرتب بررسی کنیم، کاهش یا تمام شدن روغن ترمز خیلی ساده قابل تشخیص است.
اما کم یا تمام شدن روغن ترمز نشانه‌های مشخصی هم دارد. همیشه درنظر داشته باشید که همزمان با استهلاک و تمام شدن لنت‌های ترمز، پیستون کالیپر به‌تدریج از هوزینگ بیرون می‌آید.
لنت ترمز باید در کنار پیستون کالیپر باشد تا زمانی که پدال ترمز را فشار دادیم، لنت به سرعت با روتور تماس پیدا کند. این فرآیند به‌مرور زمان، سطح روغن ترمز در سیستم هیدرولیک را کاهش می‌دهد.
بنابراین هر زمانی که لنت ترمز را تعویض کردید، سطح روغن ترمز را بررسی و در صورت کم شدن، محفظه آن را پر کنید. دلیل بعدی برای کاهش روغن ترمز، نشتی در سیستم است.
همیشه پیش از رانندگی، زیر خودرو را بررسی کنید. اگر در هر بخش خودرو نشتی وجود داشته باشد، به زیر خودرو و سطح زمین می‌ریزد. روغن ترمز شفاف است و اگر قدیمی باشد، ته‌رنگ قهوه‌ای دارد.
مرحله بعد، چک کردن اطراف چرخ‌های خودرو است؛ اگر نشتی وجود داشته باشد، کنار چرخ‌ها روغن دیده خواهد شد.
اگر خودرو به ترمزهای کاسه‌ای مجهز است، برای تشخیص نشتی باید سیلندرهای چرخ ترمز را هم بررسی کرد. سیلندر اصلی ترمز هم مکان دیگری برای چک کردن نشتی احتمالی است؛ روغن ترمز به‌سرعت رنگ را می‌خورد بنابراین اطرف سیلندر اصلی ترمز به‌دنبال رنگ‌رفتگی باشید.
گاهی اوقات، باید زیر داشبورد و اطراف پدال ترمز را هم چک کرد؛ ممکن است از این قسمت هم نشتی ایجاد شود.
یک آزمایش ساده برای تشخیص تمام شدن و نشتی روغن ترمز هم فشار دادن پدال است. به آرامی پدال ترمز را فشار دهید تا سفت و متوقف شود؛ اگر پدال ترمز تا آخر و بدون هیچ سفتی پایین رفت، قطعا درسیستم ترمز نشتی وجود دارد.
چندبار پدال ترمز را فشار دهید و سپس اطراف سیلندر اصلی ترمز را نگاه کنید؛ احتمالا نشتی را پیدا خواهید کرد.
در سیستم‌های ABS، باید چندمرتبه پدال ترمز را به‌صورت مداوم فشار داد که این مورد در دفترچه راهنمای خودرو نوشته شده است. البته در سیستم‌های ABS، اگر روغن ترمز از میزان استاندارد کمتر شود، نشان اخطار در نمایشگر پشت‌فرمان روشن می‌شود.
سفت‌تر شدن پدال ترمز، کاهش قدرت، پایین رفتن بیش از حالت معمول پدال و صدای ناهنجار هم از دیگر نشانه‌های کم بودن یا تمام شدن روغن ترمز هستند.
تست روغن ترمز ۲۰۶ چگونه است؟
رنگ استاندارد روغن ترمز در حالت تازه و قدیمی مشخص است، اما دانستن این مورد برای تست آن کافی نیست. پژو 206 از روغن ترمز DOT 4 استفاده می‌کند که برای تست آن می‌توان از رفرکتومتر استفاده کرد.
رفرکتومتر با تغییر دادن جهت و نحوه‌ی گذشت نور از مایع و روغن ترمز، میزان آلودگی و طوبت آن را نشان می‌دهد. رفرکتومتر با نور خود، میزان رطوبت و نقطه جوش روغن موتور را نشان می‌دهد.
از ورقه‌های مخصوص سیستم فینیکس هم می‌توان برای تست روغن ترمز استفاده کرد. این ورقه‌ها که توسط برندهای مختلف تولید می‌شود، با قرار گرفتن در روغن ترمز تغییر رنگ می‌دهند؛ براساس دستورالعمل سازنده ورقه در شاخص مسی، می‌توان به کیفیت روغن ترمز پی برد.
انواع دستگاه‌های کوچک تست برقی روغن ترمز هم وجود دارد. در این تسترهای برقی، نقطه جوش روغن ترمز تشخیص داده می‌شود و براساس آن می‌توان کیفیت روغن ترمز پژو 206 را ارزیابی کرد.
روغن ترمز مناسب ال 90
ال 90 در کلاس خودروهای سواری استاندارد قرار دارد و می‌توان از تمام روغن ترمزهای بازار با کیفیت DOT 4 در آن استفاده کرد.
توصیه شده است که با هر کارکرد ۶۰ هزار کیلومتر یا هر دو سال، روغن ترمز ال 90 تعویض شود.
حجم روغن ترمز ال 90
حجم روغن ترمز ال 90 برابر ۵۰۰ سی‌سی است.
روغن ترمز مناسب سمند ef7
روغن ترمز سمند ef7 باید استاندارد DOT 4 داشته باشد. محصولات داخلی مثل فومن شیمی و روغن ترمزهای خارجی شامل توتال (Total) و الف (elf) با استاندارد DOT 4 آبی رنگ، می‌توانند در سمند ef7 استفاده شوند.